زاپیروس

۴ دسامبر ۲۰۲۱ (۱۳ آذر ۱۴۰۰)، شمار اندکی از علاقه‌مندان در قطب جنوب با مناظری از خورشیدگرفتگی کامل همراه شدند تا تنها گرفت کامل سال ۲۰۲۱ را از دست ندهند. هم‌زمان یک کسوف جزئی هم در دیگر نقاط نیمکره‌ی جنوبی قابل مشاهده بود.

کسوف امسال در ساعت ۰۷:۴۴ به وقت جهانی (۱۱:۱۴ به وقت تهران) به اوج رسید و به مدت کمی کمتر از ۲ دقیقه طول کشید تا در حالی که خورشید در آسمان تابستانی قطب جنوب، بر فراز افق قرار دارد، این منطقه را در تاریکی کامل فرو ببرد.

طی یک خورشیدگرفتگی کامل، خورشید، ماه و زمین به ترتیب در یک راستا قرار می‌گیرند و ماه که میان زمین و خورشید قرار گرفته، بر بخشی از سطح زمین سایه می‌اندازد. برای افرادی که در مرکز سایه‌ی ماه حضور دارند، خورشید به‌طور کامل یا تا حدی از دید پنهان و آسمان بسیار تاریک می‌شود. بدین ترتیب رصدگرانی با آسمان صاف و تجهیزات یا عینک مناسب، اغلب می‌توانند جو بیرونی خورشید یا تاج آن را که به‌طور معمول در درخشندگی شدید سطح خورشید، پنهان می‌شود، ببینند.

ناسا در خورشیدگرفتگی امسال، یک ویدیوی ۲ ساعته را به نمایش گذاشت که توسط اعضای «اردوی قطب جنوب جی پاساچوف» ( J.M. Pasachoff Antarctic Expedition) تهیه شده است. این تیم پژوهشی همچنین داده‌هایی درباره‌ی فعالیت الکتریکی در یونوسفر در طول این رویداد جمع‌آوری کردند.

رویداد خورشیدگرفتگی اخیر چند ناظر آسمانی هم داشت. فضاپیماهای رصد زمین ناسا تصاویری جذاب از این رویداد نجومی ثبت کرده‌اند. در طول این خورشیدگرفتگی همچنین عکس‌هایی تماشایی از نگاه ایستگاه فضایی بین‌المللی و توسط «کایلا بارون» (Kayla Barron) ثبت شد که بخش روسی ایستگاه هم در آن دیده می‌شود.

خورشیدگرفتگی قطب جنوب از ایستگاه فضایی بین‌المللی

خورشیدگرفتگی قطب جنوب از ایستگاه فضایی بین‌المللی
Credit: NASA

در یک عکس که توسط «دوربین تصویربرداری چندرنگی زمین» (Earth Polychromatic Imaging Camera) یا «اپیک» (EPIC) به‌عنوان ابزار سوار بر «رصدخانه‌ی آب‌وهوای فضای ژرف» (Deep Space Climate Observatory) یا «دیسکاور» (DSCVR) تهیه شده است، سایه‌ی ماه به‌خوبی در جنوبی‌ترین نقطه‌ی زمین مشخص است و در شمال آن هم ایران دیده می‌شود. این دو بخش شاخص به خوبی در عکس بزرگ مشخص هستند.

این ماهواره در نقطه‌ی لاگرانژی ۱ قرار دارد، که یک نقطه‌ی پایدار گرانشی میان زمین و خورشید در حدود فاصله‌ی ۱٫۵ میلیون کیلومتری است و دید سراسری ثابتی از زمین دارد. در این تصویر که ساعت ۰۷:۵۸ به وقت جهانی (۱۱:۲۸ به وقت تهران) ثبت شده است، قطب جنوب در تاریکی فرو رفته است.

تصاویر با رنگ طبیعی دیگری هم توسط «تصویربردار زمین عملیاتی» (Operational Land Imager) یا OLI در ماهواره‌ی «لندست ۸» (Landsat 8) در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۹ (۲۴ آذر ۱۳۹۸) و ۴ دسامبر ۲۰۲۱ (۱۳ آذر ۱۴۰۰) تهیه شده است. هر دو تصویر «کوه‌های پنساکولا» (Pensacola Mountains) را در جنوب «یخ‌تاق رونه» (Ronne Ice Shelf) نشان می‌دهند.

مقایسه‌ی تصویر کوه‌های یخی پنساکولا در حالت عادی و زمان خورشیدگرفتگی

مقایسه‌ی تصویر کوه‌های یخی پنساکولا در حالت عادی و زمان خورشیدگرفتگی
Credit: NASA

تصویر دسامبر ۲۰۲۱ در ساعت ۰۷:۳۷ به وقت جهانی (۱۱:۰۷ به وقت تهران) یعنی چند دقیقه پیش از اینکه خورشیدگرقتگی به اوج برسد گرفته شده است. تفاوت جزئی در میزان تاریکی از جنوب به شمال این تصویر به این دلیل است که دامنه‌های رو به جنوب، هنوز مقداری از نور ضعیف خورشید را از سمت افق دریافت می‌کردند.

خورشیدگرفتگی کامل در نواحی قطبی به‌ندرت روی می‌دهد زیرا این مناطق مساحت کمتری از زمین را دربر می‌گبرند و از سوی دیگر خورشید فقط برای بخشی از سال قطب را روشن می‌کند. آخرین خورشیدگرفتگی کامل در قطب جنوب در نوامبر ۲۰۰۳ (۲ آذر ۱۳۸۲) روی داد و رویداد بعدی بعدی در دسامبر ۲۰۳۹ (۲۴ آذر ۱۴۱۸) خواهد بود.